Średniowieczna melodia kojarzona jest przez wszystkich z legendą o trębaczu z wieży mariackiej, który ostrzegł krakowian przed najazdem tatarskim i zginął od strzały mongolskiego łucznika. Mniej rozpowszechniona jest wersja wiążąca pojawienie się hejnału z przybyciem do Krakowa króla Ludwika Węgierskiego (słowo hejnał wywodzi się z język węgierskiego).
Hejnał mariacki rozlega się co godzinę. Strażacy wygrywając melodię na cztery strony świata: dla króla, władz miasta, gości przybywających do Krakowa i kupców (w innej wersji: dla komendanta straży pożarnej).
Zdarzały się odstępstwa od tradycji wygrywania hejnału na trąbce. Grano go m.in. na saksofonie, czy organkach. 3 kwietnia 2005 r., nazajutrz po śmierci Jana Pawła II, zamiast hejnału trębacz odegrał pieśń żałobną "Łzy Matki".
W 70. Rocznicę bitwy pod Monte Cassino zanim z wieży mariackiej rozległa się właściwa melodia, trębacz odegrał "Czerwone maki...". Było to nawiązanie do wydarzenia z 18 maja 1944 r., kiedy po zdobyciu ruin klasztoru na Monte Cassino żołnierz II Korpusu Polskiego odegrał krakowski hejnał.
Wielowiekowa tradycja grania hejnału, który zyskał miano drugiego hymnu Polski, została przerwana w czasie niemieckiej okupacji Krakowa podczas II wojny światowej (choć od 24 grudnia 1941 r. trębacz mógł powrócić na wieżę mariacką).
We wrześniu 2012 r. ówczesny dyrektor Programu 1 Polskiego Radia zdecydował o skróceniu transmisji hejnału. Zamiast trwającej cztery minuty audycji, zawierającej pełne, czterokrotne odegranie melodii, postanowiono nadawać tylko raz odtrąbiony hejnał. Decyzję, tłumaczoną potrzebą lepszego wykorzystania czasu antenowego, mocno oprotestowali miłośnicy tradycji z Krakowa i z całej Polski.
Od stycznia 2016 r. Polskie Radio przywróciło transmisję hejnału mariackiego w pełnej wersji, granej na cztery strony świata. Żadna inna audycja radiowa na świecie nie może poszczycić się tak długim rodowodem.